دانشجوی دکترای معارف اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران.
چکیده
واژه‌ی شاکله یکی از واژه‌های تک کاربرد قرآن کریم است. در لغت دارای معانی مختلفی است؛ ازجمله: نیّت، خلقت، ناحیه، مثل و....اصطلاح مفسّران نیز تا حدودی با این معانی سازگار است. به‌طورکلی، شاکله یعنی هر آنچه انسان را محدود و مقیّد می‌سازد؛ البته به نحو اقتضا نه به نحو علیت تامّه. علّامه طباطبایی 8بیش از سایر مفسّران درباره‌ی این واژه در آیه‌ی 84 سوره‌ی اسراء و امور مربوط به آن بحث نموده است. «شخصیت» که اساسی‌ترین موضوع علم روان‌شناسی به شمار می‌رود، واژه‌ای است که دانشمندان این عرصه به اشتباه آن را معادل شاکله در قرآن دانسته‌اند. تکوین و رشد شاکله‌ی انسان حدّ و مرز ندارد و در تمام انسان‌ها و همه‌ی مراحل زندگی جاری است. عوامل متعددی می‌تواند در شکل‌گیری شاکله تأثیرگذار باشند؛ ازجمله: والدین (وراثت و ژنتیک)، محیط (خانوادگی، اجتماعی، سیاسی)، دوستان و... اما میدان‌دار تأثیر و تحولات رفتاری انسان، اراده و اختیار آدمی است که مهم‌ترین نقش را در این زمینه ایفا می‌کند. ازآنجاکه قوای مختلفی (هوای نفس، عقل، قلب و عاطفه) درون انسان وجود دارد، برحسب توجه انسان به هر یک از این نیروها و فعّال ساختن آن، تیپ مشخص و شخصیت خاصی شکل می‌گیرد که سبب می‌شود انسان مطابق آن شخصیت عمل نماید و علاوه بر این، انتظارات دیگران نیز بر اساس شخصیت شکل یافته‌ی وی است. قرآن کریم ضمن توجه به هر دو بعد وجود انسان و البته با محور قرار دادن روح، ملاک شخصیت را اعتقاد افراد معرفی نموده و لذا انسان‌ها را به مؤمنین، کافرین، ظالمین و.. تقسیم می‌نماید. علم روان‌شناسی نیز به‌طور گسترده در این زمینه بحث نموده و در تحقیقات خود تا حدودی به حقایق قرآنی دست‌یافته است. با این تفاوت که بیشتر به جنبه‌ی فیزیکی بشر پرداخته و از پرداختن به بعد والای روحی که معیار ارزش وجودی است؛ غافل شده و همچنین به مقتضای مباحث و مضمون این علم، از عناوین خاص روان‌شناسی بهره گرفته است. بنابراین با وجود برخی نتایج و یافته‌های هماهنگ روان‌شناسی با قرآن، در بعضی موارد نیازمند بررسی بیشتر است.
)